Dane ogólne
ˇ Liczba mieszkańców: 65,1 tyś.
ˇ Powierzchnia: 35,2 km2
Nazwa miasta
ˇ Nazwa Łomży sięga zamierzchłej historii. W materiałach źródłowych z XV i XVI wieku występuje Łomża, Lompza, Lomscha, Lompsza. Istnieje też inna wersja powstania nazwy miasta. Ponieważ płynąca przez nie rzeka Narew ma bardzo dużo załomów (zakrętów) ludzie patrząc na nią powtarzali załom, załom, załom i w ten sposób powstała nazwa Łomża, która później przekształciła się w Łomżę.
Historia Łomży
Początki Łomży są ściśle związane z grodziskiem położonym o 5 km od obecnego miasta w kierunku wschodnim nad Narwią. Tam należy szukać pierwszego osadnictwa Łomży, które miało swój początek w końcu IX w. jako lud na otwarta osada. W pierwszej połowie XI wieku powstaje gródek typu cyplowego, który spłonął pod koniec tego wieku. Gródek ten odbudowano w połowie XII wieku z ponowną fortyfikcją terenu i budową wieży pośrodku oraz dwóch wałów podgrodzia. (historia do XV w.)
W Starej Łomży położone jest obok grodziska i związane z początkami Łomży Wzgórze Świętego Wawrzyńca, miejsce, gdzie według tradycji i późnych odpisów z akt kościelnych miał istnieć, kościół parafialny po raz pierwszy około roku Pańskiego 1000, na początku religii chrześcijańskiej w Królestwie Polskim". Założenie kościoła w. Wawrzyńca przypisywane jest przez niektórych autorów w. Brunonowi z Kwerfurtu, podążającemu śladami w. Wojciecha. W tym okresie powstał też kościół w. Piotra - umiejscowiony był na terenie wsi Stara Łomża, jeszcze dalej od grodu, ale bliżej dzisiejszego miasta.
W XIV wieku, szczególnie po unii polsko-litewskiej, zmniejszyło się bardzo niebezpieczeństwo ciągłych najazdów od strony wschodniej granicy, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa, przenoszeniu i lokacji miast na prawie niemieckim. Grody straciły swój charakter obronny, a podgrodzia nabierały większego znaczenia jako centra handlowo-gospodarcze. Położenie podgrodzia łomżyńskiego było niezbyt dogodne i dlatego Łomża zapewne ze względów gospodarczych została przeniesiona na nowe miejsce umożliwiające lepszy jej rozwój i wytyczenie ulic. Nastąpiło to pod koniec XIVw, o czym świadczy wybudowanie kościoła NMP i w. Rozesłańców na Popowej Górze przed rokiem 1392 oraz przeniesienie parafii ze Starej Łomży w roku 1410. Jest to dowód, że nowe miejsce było już zasiedlone i zabudowane. Wieś leżąca w pobliżu dawnego grodu otrzymała nazwę Starej Łomży i występuje w najstarszym rejestrze okolicznych wsi z roku 1410.
Miasto rozwijało się pomyślnie i znalazło się w warunkach umożliwiających mu nadanie prawa miejskiego. Już w 1400 roku Łomża miała wójta, co świadczy ojej charakterze miejskim. Dnia 30 sierpnia 1400 roku książę Janusz I zw. Starszym nadał "w mieście naszym zwanym powszechnie Łomża wójtostwo z czterema włókami, trzecim denarem od jakiejkolwiek osądzonej sprawy w granicach wspomnianego miasta". Ostateczne jednak unormowanie sytuacji prawnej miasta nastąpiło dopiero dnia 15 czerwca 1418 roku. Ten sam ks. Janusz I nadał Łomży specjalnym przywilejem prawo miejskie chełmińskie. Był to bardzo ważny moment, ponieważ potwierdzał pod względem prawnym charakter miejski Łomży.
Reforma podziału administracyjnego kraju w 1975 r. spowodowała powstanie województwa łomżyńskiego, nadała powiatowej wcześniej Łomży status miasta wojewódzkiego. Awans był nie tylko formalny. Wraz z nim zaczął się okres intensywnego rozwoju Łomży. Ruszyło budownictwo mieszkaniowe, podwoiła się liczba mieszkańców. Bogate już przed tym momentem życie kulturalne rozwijało się jeszcze bardziej dzięki lokalizacji placówek i instytucji kultury szczebla wojewódzkiego.
Działały i prężnie rozwijały produkcję miejscowe zakłady pracy: Łomżyńskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, Fabryka Mebli, PEPEES (popularne "ziemniaki", browar, mieszalnia pasz). Rozpoczęła się budowa nowego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego. Napływ ludności z okolicznych miejscowości oraz wielu osobistości z innych regionów kraju ożywiał działanie we wszystkich sferach życia społecznego.
W 1998 roku w ramach reformy administracyjnej Polski, większa część województwa łomżyńskiego znalazła się w województwie podlaskim. (historia od 1998 roku)
Ciekawe miejsca
Katedra, później gotyk, ukończona ok. 1526r.
Pałac Biskupi, neoklasycystyczny, 1925r - tuż obok katedry;
Na Starym Rynku:
ˇ ratusz, klasyczny wzniesiony w latach1822 0 23,
ˇ kamieniczki z arkadami,
ˇ po środku haka targowa z 1928r.
Barokowy kościół i klasztor Kapucynów wzniesione w latach 1770-98 na skarpie nad Narwią, na tzw. Popowej Górze (ul. Kapucyńska). Wyposażenie wnętrza kościoła barokowe. W bocznej kaplicy współczesny obraz przedstawiający bł. o. Rafała Kalinowskiego, kapucyna.
Kościół Wniebowzięcia NMP zbudowany w 1877 r. przy ul. Jana Pawła II jako cerkiew garnizonowa. Do dziś zachował formy architektoniczne typowe dla cerkwi prawosławnych.
Muzeum Okręgowe w tzw. Domu Pastora (ul. Krzywe Koło 1) założone w 1948 r. przez Adama Chętnika. Jest tu stała wystawa bursztynu, do dziś wydobywanego na Kurpiach, a ponadto zbiory archeologiczne i etnograficzne. Kamienne schody, łączące ul. Rządową oraz ul. Rybaki, Brama Napoleona. Jest to wejście do domu, w którym zatrzymał się Napoleon prowadząc wojska na Moskwę,
W Łomży (w czerwcu) odbywają się Międzynarodowe Festiwale Teatru w Walizce, organizuje je Teatr Lalki i Aktora w Łomży.
Dwa cmentarze żydowskie, przy ul. Zielonej oraz przy ul. Wąskiej,
W pobliżu
Las Jednaczewski (3 km na zach.), w którym znajduje się pomnik Stacha Konwy - bohatera Kurpiów, który zginął w tym lesie 1733 r. Pomniki S. Konwy znajdują się też w Nowogrodzie i Łomży, a na Kopańskim Moście koło Myszyńca upamiętniona jest bitwa, w której dowodził oddziałem Kurpiów.
Piątnica, wie na prawym brzegu Narwi, gdzie znajdują się forty rosyjskie z końca XIX w., z których najlepiej prezentuje się fort nr 1 położony przy drodze do Drozdowa.
Nowogród, miasto leżące 15 km od Łomży w dół Narwi, na wysokiej nadrzecznej skarpie założony przez Adama Chętnika skansen kurpiowski.
Nauka, edukacja i kultura
ˇ Mieszczą się tu następujące szkoły wyższe:
ˇ Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości,
ˇ Państwowa Szkoła Muzyczna I i II Stopnia,
ˇ Wyższe Seminarium Duchowne,
ˇ Wyższa Szkoła Agrobiznesu,
ˇ Wyższa Szkoła Medyczna,
ˇ Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego,
ˇ Wydział Zamiejscowy Politechniki Białostockiej
ˇ Kolegium Języków Obcych (niemieckiego i angielskiego)
ˇ Liceum Medyczne, realizujące nauczanie także na poziomie studium
ˇ Działa Łomżyńska Orkiestra Kameralna, Teatr Lalki i Aktora w Łomży, Muzeum Okręgowe, Galeria Sztuki Współczesnej. Jest także stolicą diecezji łomżyńskiej Kościoła rzymskokatolickiego.
